اقتصاد دانش بنیان چیست؟

موضوع : دیدگاه ها / دانش بنیان

زمانی که آدام اسمیت، پدر علم اقتصاد در قرن هجدهم به نقش سازنده تخصص در تولید و اقتصاد اشاره کرد و خلق و بکارگیری دانش را عاملی در افزایش کارایی ساختار اقتصاد بیان کرد، ریشه های اقتصاد دانش بنیان در حال شکل گیری بود.
پس از وی نیز دانشمندان زیادی به نقش نوآوری در اقتصاد توجه خاصی داشتند تا جایی که امروزه نقش علم و دانش و نوآوری در خلق اقتصادهیا قدرتمند بسیار پررنگتر از سایر عوامل تولید است.
اقتصاد دانش بنیان در ابتدا توسط مجمع کشورهای توسعه یافته (OECD) مطرح شد و در آن نقش علم و فناوری در اقتصاد بسیار حایز اهمیت بیان شد. همچنین کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در اقتصاد به منزله محرک تلقی شده و مشخص گردید بسترهای فناوری اطلاعات و ارتباطات با از میان برداشتن موانع دسترسی به دانش زمینه های اقتصاد دانش بنیان را فراهم می نماید.

تعریف اقتصاد دانش بنیان
علی رغم تعاریف متعدد در مجامع اقتصادی یک تعریف عمده از اقتصاد دانش بنیان وجود دارد. اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که کاربرد دانش و اطلاعات در آن اهمیت بالایی داشته و تولید و توزیع، مبتنی بر آن شکل گرفته و سرمایه گذاری در صنایع با محوریت دانش مورد توجه خاصی قرار گرفته است. سرمایه گذاری در دانش نیز عبارت است از مجموع هزینه های انجام شده در واحدهای تحقیق و توسعه و هر هزینه ای که بابت فعالیت های ارتقای دانش انجام گیرد.
با این تعریف، صنایع داشن بنیان نیز صنایعی هستند که در آنها سطح بالایی سرمایه گذاری در نوآوری و ابداعات جدید صورت گرفته است. اما آنچه مبرهن است، اقتصاد دانش بنیان اقتصادی نیست که در آن صرفا از فناوری های سطح بالا استفاده شود، بلکه اقتصادی که در آن، تمامی کسب و کارها و صنایع به فراخور نیاز خود، از توزیع  و کاربرد دانش در پیشبرد اهداف خود بهره می برند.
ویژگی های اقتصاد دانش بنیان
اما شکوفایی و رشد اقتصاد دانش بنیان در صورتی می تواند محقق شود که چارچوب های اقتصادی و اجتماعی-سیاسی و قانونی در یک کشور دارای بسترهای لازم جهت تحقق شاخص های مورد نیاز اقتصاد دانش بنیان باشد. محیط باز برای تجارت و سرمایه گذاری، انگیزه های نوآوری و تحقق فناوری از جمله این پارامترهاست.
 
ویژگی های تحقق اقتصاد دانش بنیان چیست؟
ایجاد و بکارگیری ایده های نو
مشوق های ایجاد نوآوری، سهولت ورود ایده ها از خارج از کشور، فعال شدن واحدهای تحقیق و توسعه و ایجاد بستر قانونی جهت حمایت از ایده های نو و شناخت حقوق مالکیت فکری و معنوی از مهمترین ارکان ایجاد فضای پویای نوآوری است.
محیط مناسب و رقابتی برای فعالیت اقتصادی
اقتصاد دانش بنیان متضمن فضایی است که بموجب آن محصولات و کالاهای جدید آزادانه وارد بازار شوند. همچنین نظام اخذ مالیات نیز می بایست در راستای حمایت از شرکت های دانش بنیان باشد. تشویق و رشد سرمایه گذاری در شرکت های دانش بنیان نیز از دیگر پارامترهای ایجاد محیط مناسب اقتصادی است.
جهت گیری متعادل بین المللی
انزوای اقتصادی و تاکید محض بر، خودکفایی شاید تا حدودی بتواند در رشد اقتصادی یک کشور موثر باشد، اما آنطور که تجربه کشورهای پیش رو در اقتصاد دانش بنیان، مانند ژاپن، کره و سنگاپور و … نشان می دهد، این رویکرد در روابط بین المللی در راستای توسعه تحقق اقتصاد دانش بنیان خواهد بود. برونگرایی هر کشور با هدف بهره مندی از مزیت های رقابتی خود در سطح روابط بین الملل، رشد سرعت نقل و انتقال دانش و فناوری و نیز مراودات اقتصادی در حوزه های فناوری های تجاری شده، بی شک از جمله پارامترهای اساسی در ایجاد فضای مثبت بین المللی در رشد اقتصاد دانش بنیان است.
سرمایه گذاری در طرح و ها و شرکت های دانش بنیان
در ساختار اقتصاد دانش بنیان بخش قابل توجهی از سرمایه گذاری ها می بایست به بخش های فناورانه و ایجاد زیرساخت های آن سوق یابد. سرمایه گذاری در این زمینه لزوم صرف نظر از مصارف و هزینه کردهای جاری را می طلبد و می بایست دولت و بخش خصوصی در صورت محدودیت منابع از هزینه های جاری خود کاسته و در طرح ها و شرکت های دانش بنیان سرمایه گذاری نمایند.
آموزش و یادگیری
سرعت بالای رشد و تکامل دانش بشر باعث شده است تا نه تنها اطلاعات و ابزارهای علمی روزبه روز تغییر نماید بلکه، گاها قوانین و فرضیات علمی و نیز تغییر می یابند، از این رو افراد هر جامعه نیز می بایست متناسب با سرعت تغییرات و تکامل علمی، سطح علمی خود را بالا ببرند تا در ایجاد زیرساخت های اقتصاد دانش بنیان نقش پررنگتری ایفا کنند.
وجود زیرساختهای ICT

امروزه ارتباطات به عنوان عامل اصلی اشاعه و توسعه علم و دانش نقش پررنگتری را در توسعه ایفا می کند. از اینرو یکی از ملزومات توسعه اقتصاد دانش بنیان دسترسی آسان و کم هزینه آن جامعه به ابزارهای ICT است، تا در انتقال و آموزش دانش و فناوری با سرعت بالایی عمل کند. هرچه زیرساختهای ICT قوی تر باشد به همان میزان مرزهای اشاعه علم و فناوری در هم شکسته و دسترسی به انواع دانش ها در جامعه فراهم می گردد.

 

دانش بنیان

مفهوم تولید ناخالص داخلی و تولید ناخالص ملی چیست؟

برخی از کارشناسان می‌گویند مهم‌ترین شاخص اندازه‌گیری توان اقتصادی کشورها است. اما شاید خیلی‌ها هنوز با مفهوم تفاوت‌های تولید ناخالص داخلی و ملی آشنایی نداشته باشند.

گروه اقتصاد کلان - بازار خبر؛ بر اساس تعاریف عمومی، تولید ناخالص ملی (به انگلیسی: Gross National Product) که به اختصار GNP خوانده می‌شود، ارزش بازاری همه کالاها و خدمات تولیدی توسط نیروی کار و دارایی‌های عرضه‌شده توسط ساکنان یک کشور است.

در حقیقت تولید ناخالص ملی مجموع ارزش کالاها و خدمات سالانه تولیدی یک کشور است. از آن به عنوان میانگین درآمد شهروندان یک ملت یاد می‌شود.

تولید ناخالص ملی بین بهبود کیفی (مثلاً افزایش سرعت پردازش رایانه‌ها) و افزایش کمی کالاها (مثلاً تعداد رایانه‌های تولیدشده) تمایز قائل نمی‌شود و هر دو را به عنوان اشکال «رشد اقتصادی» در نظر می‌گیرد.

درباره مفهوم دیگر

تولید ناخالص داخلی Gross Domestic Product یا GDP یکی از مقیاس‌های مهم اندازه گیری در اقتصاد است. تولید ناخالص داخلی در برگیرنده ارزش مجموع کالاها و خدماتی است که طی یک دوران معین، معمولاً یک سال، در یک کشور تولید می‌شود.

در این تعریف منظور از کالاها و خدمات نهایی، کالا و خدماتی است که در انتهای زنجیر تولید قرار گرفته‌اند و خود آنها برای تولید و خدمات دیگر خریداری نمی‌شوند.

محاسبه

روش‌های مختلفی برای محاسبهٔ تولید ناخالص داخلی وجود دارد. محاسبهٔ مجموع ارزش افزوده، محاسبه با نگرش مصرف و محاسبه با نگرش درآمد، سه روش متداول انجام این کار هستند.

محاسبه با نگرش مصرف به این شکل است:

تولید ناخالص داخلی = مصرف خصوصی + سرمایه‌گذاری + مصارف دولتی + (صادرات - واردات)

انتقادها به مفهوم تولید ناخالص ملی

 - تولید ناخالص ملی تولیدی را که در بخش غیر پولی اقتصاد انجام می‌شود به حساب نمی‌آورد مانند کارهای خانه‌داری و کارهای اجتماعی چون مراقبت از سالمندان و بیماران در چهارچوب خانواده، تولید خانگی وهزاران شبکهٔ تولید و مبادله که در اقتصاد "سیاه" یا زیرزمینی انجام می‌گیرد. ارزش این نوع تولید غیررسمی در برخی از کشورها ۶۰ درصد تولید ناخالص ملی محاسبه شده است.

 - محاسبات تولید ناخالص ملی در مورد توزیع تولید یا ثمرات آن هیچ اطلاعی به ما نمی‌دهند.

 - این محاسبات از ماندگاری و پایایی عملکردهای اقتصادی دخیل در تولید هیچ نشانه‌های به دست نمی‌دهند. برای مثال، نظام مزرعه داری آمریکا سودهای هنگفتی (برای برخی از مزرعه داران) ایجاد می‌کند، اما از جهت نسبت انرژی به کار رفته در نظام و ارزش کالریک خوراک تولید شده در این نظام، بسیار ناکارآمد است.

 - تولید ناخالص ملی خسارت‌های تولید به ویژه خسارت‌های زیست محیطی را به حساب نمی‌آورد.

نقش عوامل اقتصادى در تعاونى

تعاونى ها مى توانند یک اهرم مناسب براى توسعه اقتصادى به شمار آیند که همگام با سیاست هاى دولت در بهبود شرایط زندگى، کار، تولید و ارتقاى سطح درآمد و وضعیت اجتماعى مردم مؤثر باشند. هدف از توسعه بخش تعاون در ممالک در حال توسعه این است که از این طریق نه تنها به نوسازى شیوه هاى کهنه اقتصادى پرداخته شود، بلکه شرایط اقتصادى- اجتماعى عادلانه تر نیز برقرار گردد.
یکى از مشکلات و مسائل اساسى توسعه کشورهاى توسعه نیافته و در حال توسعه، کمبود سرمایه است. تشکیل و توسعه شرکت هاى تعاونى در مناطق شهرى و روستایى، بهترین راه تجمع امکانات مالى اندک افراد متوسط جامعه و طبقه کارگر و کشاورز است. سرمایه تعاونى ها که در حقیقت نقدینگى آنها محسوب مى شود، نقش مهمى در توانایى این شرکت ها براى تأمین کالاى مورد نیاز اعضا و مشتریان شرکت و در نتیجه افزایش رضایت آنان دارد. پس انداز و انباشت منجر به تشکیل سرمایه شده و سرمایه گذارى مى شود. سرمایه گذارى نیز راز بقاى تولید است. در واقع شرکت هاى تعاونى به ایجاد اشتغال براى نیروى کار و افزایش مهارت آنها منجر مى شوند. به این ترتیب شرکت هاى تعاون علاوه بر ایجاد اشتغال به کسب درآمد نیز کمک کرده است.

نگاهى به عوامل اجتماعى

انسان ها به سبب این که با فطرت اجتماعى بودن خلق شده اند به ناچار زندگى آنها هم بر پایه اجتماعى بناشده است و این ضرورت، مشوق آنها شد تا مشکلات و نارسایى هاى روزمره خود را با تشریک مساعى و تعاون مرتفع ساخته و در راه رسیدن به هدف و زندگى سالم اجتماعى گام هاى مؤثرى را بردارند.
یکى از اصول اساسى تعاون آزادى عضویت اعضا در تعاونى براى کلیه افرادى است که بدون تبعیض هاى سیاسى، مذهبى، جنسى و اجتماعى امکان مشارکت در تعاونى و برخوردارى از مزایاى آن را دارند. از این رو تعاونى ها محل اجتماع افرادى هستند که با سطح ثروت ، سواد و شئون شخصى متفاوت بر پایه تساوى و برابر با یکدیگر ارتباط برقرار مى کنند و بدین گونه حس اعتماد به نفس، اهمیت به شأن انسان و احساس تعلق درآنها بارور مى شود.
تعاونى ها از طریق واگذارى اختیار به مردم، توسعه خدمات اجتماعى، حمایت و حفظ طبیعت اشتغالزایى و ایجاد فرصت هایى براى پیشرفت و ترقى زنان، منجر به رشد و توسعه اقتصادى، اجتماعى و در نهایت بهبود عملکرد شرکت هاى تعاونى مى شوند.

تعاون چیست

شرکت تعاونی چیست:

اجتماع مستقل اشخاصی است که به منظور تامین نیازها و اهداف مشترک اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی خود، از طریق اداره و نظارت دمکراتیک موسسه ای با مالکیت مشاع ، با یکدیگر به نحو اختیاری توافق نموده اند.

پس‌ از پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌، توجه‌ به‌ نهضت‌ تعاون‌ به‌ عنوان‌ سرمنشأمشارکت‌ مردم‌ در امور اقتصادی‌، اجتماعی‌ و فرهنگی‌ بیش‌ از پیش‌ معطوف‌شد، به‌طوری‌ که‌ در قانون‌ اساسی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌، بخش‌ تعاون‌ در کناربخش‌ دولتی‌ و خصوصی‌، از جایگاه‌ ویژه‌ای‌ در اقتصاد کشور برخوردار گردید وپس‌ از آن‌ نیز قانون‌ تعاون‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ به‌ تصویب‌ سومین‌ دوره‌مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ رسید

تعاون در مفهوم خاص خود نوعی همکاری و مشارکت افراد برای ایجاد یک سازمان اقتصادی با قبول اصولی است که سوداگری و بهره کشی از افراد را طرد می کند.هدف تعاون جمع ارزشهای اخلاقی همراه با اهداف اقتصادی و اجتماعی و رفع حوائج مشترک افراد است. ودر این نظام اقتصادی و اجتماعی همه فعالیتها با تشریک مساعی و بصورت جمعی صورت می گیرد و به فرد انسانی و آزادی او احترام گذاشته می شود و چنین است که استعدادها نمو می کند و بارور می گردد. استقرار تعاون با تشکیل و توسعه تدریجی شرکتها و اتحادیه‌های تعاونی صورت می گیرد. شرکت تعاونی سازمانی متشکل از افراد که بمنظور بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضاءو وصول به هدف مشترک و رفع نیازمندیهای آنان از طریق کار وکوشش جمعی و همکاری و اشتراک مساعی همگان و با رعایت اصول آزادی و تساوی حقوق و ابراز رای تشکیل می شود.شرکت تعاونی بر خلاف شرکت سهامی سازمانی است که افراد آن دارای وضعی مشابه و برابر بوده و در اتخاذ تصمیم نسبت به سیاست عمومی شرکت از مزایائی یکسان برخوردارند در شرکت تعاونی یک عضو که به قدرت و آثار عظیم خودیاری و همکاری آشناست و احترام به حیثیت و شخصیت انسان را از اصول اولیه می شناسد در حکم ستونی است که قبه رفیع کاخ تعاون را برپا داشته است. امتیاز شرکت‌های تعاونی بر شرکت‌های سهامی آن نیست که شرکت‌های تجاری بطریق استبداد اداره می شوند و تعاونی‌ها بطریق آزادی بلکه اصل تعاون در این است که کنترل اداره امور شرکت در مؤسسات تجاری محدود به صاحبان سرمایه بوده و در مؤسسات تعاونی در دست کلیه اعضاءاست.در شرکت‌های تعاونی صاحب سهم صرف نظر از تعداد سهامی که دارد فقط دارای یک رای است در حالیکه در شرکت غیرتعاونی صاحب سهم بر حسب مقدار و سهام و نوع آن ممکن است صاحب چندین رای باشد.نتیجه مهمی که از این روش حاصل می شود آن است که در شرکت تعاونی یک فرد یا یک گروه کوچک بهیچ وجه نمی تواند بر مبنای تعداد سهامی که در اختیار دارد کارهای شرکت را قبضه کند و کنترل آن را بدست گیرد. به عبارت دیگر می توان گفت که هیچگاه کنترل کار و اعمال نظارت با تعداد سهام و میزان سرمایه ای که متعلق به شخص است ارتباط ندارد و لذا کنترل بر مبنای سرمایه به حداقل ممکن تقلیل یافته است. نقش خلاق تعاونی‌ها در تشکیل واقعی آنان و میزان ثمر بخشی فعالیت آنها به اتحاد و هماهنگی واحدهای پراکنده تعاونی بستگی دارد.تجربه نشان داده که تشکیل اتحادیه‌های تعاونی از شرکت‌های تعاونی در رشته‌های مشابه و زمینه‌های نزدیک به هم حائز اهمیت خاص بوده و قدرتی که از تشکیل اتحادیه‌ها فراهم می گردد به سادگی می تواند موجبات توفیق هر چه بیشتر تعاونی‌ها را در نیل به هدفهای مورد نظر فراهم آورد.اتحادیه‌های تعاونی معمولاًبرای رسیدن به مقاصد معینی پا به عرصه وجود می گذارند و ابتدا در یک ناحیه به فعالیت می پردازند و به تدریج این فعالیت را در دایره وسیع تر گسترش می دهند.یک اتحادیه تعاونی به منزله اجتماع تعدای از شرکت‌های تعاونی با حفظ خصوصیات واصول و محتوای آنان است و ضوابط ومقررات و عوامل مادی و معنوی و انسانی در شرکت‌های تعاونی در تشکیل و ایجاد اتحایه‌های تعاونی نیز صادق و حکمفرماست.شرکت‌های تعاونی عضو اتحادیه باید از هیچگو نه همکاری با اتحادیه خود اعم از مادی معنوی و اجتماعی دریغ نداشته و خود را موظف به رعایت تصمیمات اتحادیه بدانند تا اتحادیه ای موفق داشته باشند

تاریخچه تعاون

تعاون از ریشه عون و به باب تفاعل رفته است.یکی از ویژگیهای باب تفاعل این است که بیان کننده کارهایی است که انجام آن نیاز به دو یا چند نفر دارد. یعنی مستلزم همکاری می باشد.آنچه را که ما امروزه تعاونی می خوانیم و در قوانین ما جای پای محکمی یافته است برگردان واژه انگلیسی coopration است.در زبان انگلیسی این واژه در مفهوم لغوی خویش به همان معنی همکاری و مشارکت می باشد.

تعاونی به معنعای وسیع و عام آن که همان مشارکت و همکاری دسته جمعی مردم در حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی می باشد به صورتهای گوناگون و به عناوین مختلف در طول تاریخ وجود داشته است حتی شاید بتوان گفت حس همکاری و کمک به همنوع مانند خصیصه اجتماعی بودن وی امری فطری است و جزء ذات انسان است و قبل از آنکه کارگران انگلیسی آن را کشف کنند،اصولا در نهاد بشر وجود داشته است.

شواهدی در دست است که نشان می دهد که انسانها به ویژه شرقیان اعمال بسیاری را به طریق تعاونی انجام می داده اند.مطابق تحقیقات دو تن از مصرشناسان غربی از آغاز پیدایش امپراتوری مصر یعنی 3000 سال قبل از میلاد مسیح ،موسسات تعاونی و شبه تعاونی در مصر وجود داشته است.در بابل قدیم،قانونی که به دستور حمورابی پادشاه این کشور در 2000 سال قبل از میلاد نوشته شد،خبر از روش کشاورزی تعاونی می دهد.و شکی نیست که در میان مردم یونان باستان نیز انجمنهای تعاونی وجود داشته است.به همینگونه در چین باستان و امپراطوری رم شواهدی در دست است که بیانگر وجود تعاونی ها است.این نوع تعاونی ها جنبه رسمی و قانونی نداشت و فقط در اواخر قرن هیجدهم بود که تعاونی به صورت رسمی تشکیل شد و تحت نظم و قاعده و قانون در آمد و به تدریج عالمگیر شد

توانمندسازی تعاونی ها اهرمی برای توسعه اقتصادی

امروزه تعاون اهرم مناسبى براى توسعه اقتصادى و اجتماعى به شمار مى رود که مى تواند در بهره ورى بهینه از شرایط زندگى، کار و تولید و ارتقاى سطح درآمد و وضعیت اجتماعى جامعه مؤثر باشد.

به گزارش سرویس اقتصادی باشگاه خبرنگاران ؛تجربه کشورهاى توسعه یافته نشان مى دهد تعاونى ها بهترین سازمان هایى هستند که موفق شده اند اسباب تجمع نیروهاى پراکنده و متفرق و در عین حال با استعداد و با انگیزه را فراهم سازد.

استفاده بهینه و توانمندسازى بخش هاى اقتصادى هدف اصلى است. در این میان با توجه به اهمیت بخش تعاون در اقتصاد ایران، از دیدگاه مبانى نظرى و قابلیت هاى بالقوه این بخش، عوامل مؤثر و راه هاى فعال سازى این ظرفیت بیش از پیش اهمیت یافته است که در زیر به بررسى اجمالى برخى از آنها مى پردازیم.

2 - مدیریت تعاونی ها

براساس قانون تعاونى، رهبرى تشکیلات تعاونى برعهده هیأت مدیره و مدیریت این شرکت ها بر عهده مدیر عامل و سایر مدیران اجرایى است. از آنجا که تعامل اعضا و دموکراسى از مهمترین جنبه هاى کلیدى فعالیت هاى تعاونى محسوب مى شود، ایجاد و شکل گیرى اصل مدیریت تعاون، شرکت هاى تعاونى را قادر مى سازد به طور حرفه اى به فعالیت بپردازند. مدیریت مشارکتى از طریق به کارگیرى سیستم هاى غیر متمرکز در شکوفایى استعدادها و خلاقیت ذهنى کارکنان بسیار مؤثر است. این سبک از مدیریت براى بهبود کیفیت بوده و بزرگترین عامل ترقى در سازمان تلقى مى شود که همراه با افزایش بازدهى و کاهش هزینه است. مشارکت در مدیریت تعاونى ها باعث مى شود کارکنان نه تنها وظایفشان را بشناسند بلکه بدانند چرا باید آن وظیفه را انجام دهند. بنابراین عاملى که چهره تعاونى ها را جذاب مى کند مشارکت است.

3- عوامل سازمانى و نقش آنها در تعاونی ها

نکته اى که در مدیریت تعاونى ها حائز اهمیت است و معمولاً شرکت هاى تعاونى از آن غافلند، این که تمام شرکت هاى تعاونى باید سازمان و مدیریت صحیح و روشنى داشته باشند، در حالى که در هیچ یک از شرکت هاى تعاونى فعلى، نظام مشخص و روشنى براى کنترل وجود ندارد. به علاوه بین وظایف و مسئولیت هاى تعاونى مرز مشخص تعیین نشده، حتى گاه سلسله مراتب دقیق که لازمه دوام و بقاى هر سازمانى است در این شرکت ها دیده نمى شود. سازمان هاى پویا، سازمان هایى هستند که با فراگیرى و آموزش مستمر، بستر مورد نیاز براى پویایى و تغییر را فراهم کرده اند. بنابراین تعاونى ها باید علاوه بر طراحى مناسب ساختار سازمانى، در ساختار خود تجدید نظر کرده و فعالیت هاى خود را به مقیاس وسیعى در انجام فرآیند ارزش افزوده گسترش دهند.

4 - نقش عوامل اقتصادى در تعاونى ها

تعاونى ها مى توانند یک اهرم مناسب براى توسعه اقتصادى به شمار آیند که همگام با سیاست هاى دولت در بهبود شرایط زندگى، کار، تولید و ارتقاى سطح درآمد و وضعیت اجتماعى مردم مؤثر باشند. هدف از توسعه بخش تعاون در ممالک در حال توسعه این است که از این طریق نه تنها به نوسازى شیوه هاى کهنه اقتصادى پرداخته شود، بلکه شرایط اقتصادى- اجتماعى عادلانه تر نیز برقرار گردد

قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران

تصویب کننده :مجلس شورای اسلامی

ارائه دهنده :دولت

تاریخ تصویب :13/6/70

کلیدواژه‌ها : تعاونی ؛ تعاون ؛ تعاونی اقتصاد ؛ شرکت های تعاونی ؛ تشکیل تعاونی ؛ ثبت تعاونی ؛ وزارت تعاون

---

فصل اول - اهداف و ضوابط کلی بخش تعاونی
موضوع:بخش تعاونی
قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران
فصل اول - اهداف و ضوابط کلی بخش تعاونی
ماده 1- اهداف بخش تعاونی عبارتست از:
1- ایجاد و تامین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور رسیدن به اشتغال کامل .
2- قرار دادن وسائل کار در اختیار کسانیکه قادر بکارند ولی وسائل کار ندارند.
3- پیشگیری از تمرکز و تداول ثروت در دست افراد و گروههای خاص جهت تحقق عدالت اجتماعی .
4- جلوگیری از کارفرمای مطلق شدن دولت .
5- قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منافع حاصله در اختیار نیروی کار و تشویق بهره برداری مستقیم از حاصل کار خود .
6- پیشگیری از انحصار، احتکار، تورم و اضرار به غیر.
7- توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی بین همه مردم .
تبصره- اهداف مذکور این ماده باید با رعایت ضرورتهای حاکم بر برنامه ریزی عمومی اقتصاد کشور در هر یک از مراحل رشد عملی شود.
ماده 2- شرکتهائی که با رعایت این قانون تشکیل و به ثبت برسند تعاونی شناخته میشوند.
ماده 3- دولت موظف است با رعایت این قانون و در حد مقررات بگونه ای که زمینه اداره یا دخالت در اداره تعاونیها یا کارفرمای مطلق شدن دولت فراهم نیاید با بخش تعاونی همکاری نموده و امکانات و تسهیلات لازم را با هماهنگی وزارت تعاون در اختیار آنها قرار دهد.
ماده 4- دولت و کلیه سازمانهای وابسته موظفند در اجرای طرحها و پروژه های خود در شرایط مساوی اولویت را به بخش تعاونی بدهند.
ماده 5- اساسنامه هر یک از تعاونی ها باید با رعایت مقررات این قانون شامل نکات زیر باشد. نام با قید کلمه تعاونی ، هدف ، موضوع ، نوع ، حوزه عملیات ، مدت ، مرکز اصلی عملیات و نشانی ، میزان سرمایه ، مقررات مربوط به عضو ، ارکان ، مقررات مالی و کار، انحلال و تصفیه .
تبصره- تابعیت تعاونی ها باید ایرانی باشد .
ماده 6- حداقل و حد اکثر تعداد عضو در تعاونی ها به نسبت سرمایه و فرصت اشتغال و نوع فعالیت و رعایت اصل عدم تمرکز و تداول ثروت به وسیله آئین نامه ای تعیین میشود که به تصویب وزارت تعاون می رسد ولی در هر صورت تعداد اعضاء نباید کمتر از 7 نفر باشد.
ماده 7- شرکتها و اتحادیه های تعاونی دارای شخصیت حقوقی مستقل میباشند.

فصل دوم - عضو
ماده 8- عضو در شرکتهای تعاونی شخصی است حقیقی که واجد شرایط مندرج در این قانون بوده ملتزم به اهداف بخش تعاونی و اساسنامه قانونی آن تعاونی باشد.
تبصره1- در تعاونیهای تولید عضو باید در تعاونی به کار اشتغال داشته باشد.
تبصره2- در تعاونیهای چند منظوره‌ای در صورتی که عضویت برای همه آزاد باشد. داشتن عضو غیر شاغل مجاز است ، اما هیات مدیره و مدیر عامل باید از میان اعضاء شاغل انتخاب گردد.
ماده 9- شرایط عضویت در تعاونیها عبارتست از ،
1- تابعیت جمهوری اسلامی ایران .
2- عدم ممنوعیت قانونی و حجر و ورشکستگی به تقصیر.
3- عدم سابقه ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری .
4- درخواست کتبی عضویت و تعهد رعایت مقررات اساسنامه تعاونی .
5- عدم عضویت در تعاونی مشابه.
ماده10- اعضاء در کلیه امور تعاونی طبق اساسنامه حق نظارت دارند.
ماده11- کلیه اعضاء مکلفند به وظایف و مسوولیتهائی که در حدود قوانین و مقررات تعهد کرده‌اند عمل کنند.
ماده12- خروج عضو از تعاونی اختیاریست و نمی توان آن را منع کرد.
تبصره1- اعضاء متخصص تعاونیهای تولید حداقل شش ماه قبل از استعفا باید مراتب را کتبا به اطلاع تعاونی برسانند.
تبصره2- در صورتیکه خروج عضو موجب ضرری برای تعاونی باشد ، وی ملزم به جبران است .
ماده13- در موارد زیر عضو تعاونی اخراج میشود.
1- از دست دادن هر یک از شرایط عضویت مقرر در این قانون.
2- عدم رعایت مقررات اساسنامه و سایر تعهدات قانونی پس از دو اخطار کتبی توسط هیئت مدیره به فاصله 15 روز از تاریخ اخطار دوم با تصویب مجمع عمومی فوق العاده .
3- ارتکاب اعمالی که موجب زیان مادی تعاونی شود و وی نتواند ظرف مدت یک سال آن را جبران نماید یا اعمالی که به حیثیت و اعتبار تعاونی لطمه وارد کند یا با تعاونی رقابتی ناسالم بنماید.
تبصره- تشخیص موارد فوق بنا به پیشنهاد هر یک از مدیران و تصویب مجمع عمومی خواهد بود.
ماده14- در صورت فوت عضو ورثه وی که واجد شرایط و ملتزم به رعایت مقررات تعاونی باشند ، عضو تعاونی شناخته شده و در صورت تعدد بایستی مابه التفاوت افزایش سهم ناشی از تعدد خود را به تعاونی بپردازند . اما اگر کتبا اعلام نمایند که مایل به ادامه عضویت در تعاونی نیستند و یا هیچکدام واجد شرایط نباشند ، عضویت لغو میگردد.
تبصره- اگر تعداد ورثه بیش از ظرفیت تعاونی باشد ، یک یا چند نفر به تعداد مورد نیاز تعاونی با توافق سایر وراث عضو تعاونی شناخته می شوند.

مفهوم شناسی تعاون

اشاره: «من وقتی در وضع کشور خودمان نگاه می کنم می بینم یکی از چیزهایی که می تواند جلوی این بی عدالتی را به شکل منطقی و اصولی سد کند همین کار تعاونی است به همین خاطر است که من به تعاون اعتقاد دارم نه از باب این که دنیا تعاون را پذیرفته یا فرضاً فلان کشور ها تعاون می کنند. نه آن ها برای خودشان می کنند ما هم برای خودمان می کنیم ما کشور خودمان، مردم، تاریخ و فرهنگ و معارف خودمان را در داریم، آن ها هم برای خودشان دارند. ممکن است آن ها کاری بکنند که ما آن را رد کنیم پس از این باب نیست. از این باب است که من می بینم در این وضعی که متأسفانه گرفتارش هستیم تعاون در کشور ما می تواند سرانگشت گره گشایی باشد»

این ها بخشی از سخنان مقام معظم رهبری در ارتباط با اهمیت تعاون است.

مفهوم شناسی تعاون
تعاون در اصطلاح "یاوری و همراهی متقابل" می باشد. این واژه از "عون" به معنی یاری نمودن و در باب تفاعل با معنای به همدیگر کمک کردن و همیاری نمودن آمده است. به عبارت دیگر، کار گروهی، داوطلبانه و نظام مند را تعاون می گویند. سازوکارهای مورد استفاده در تعاونی‌ها متناسب با اهداف اجتماعی تعاون است.

 آزادی، نیکوکاری، دموکراسی و مشارکت همگانی اصول و ارزش های اساسی هستند که در اداره امور تعاونی‌ها به کار برده می شوند. تعاون در مفهوم  اقتصادی خاص آن روش یا به تعبیر شهید دکتر بهشتی «بهتر است بگوییم شیوه ای در اقتصاد» است که در دو قرن اخیر در چارچوب ساختارهای رسمی مرسوم شده و تأثیرات مهمی در زندگی اجتماعی و اقتصادی انسان ها برجای گذاشته است .

در حقیقت تعاون شیوه ای در اقتصاد است که راهی بین نظام اقتصاد سرمایه داری و نظام سوسیالیستی در نظر گرفته شده و به "راه سوم" مشهور گردیده است. تحلیل واژه راه سوم نیز نشان می دهد تعاون، به سامانه -اقتصادی، اجتماعی و مدیریتی - مالکیتی نو و متفاوت از راه های قبلی بخشیده است. هدف تعاونی ها بر خلاف سایر بنگاه های تجاری دستیابی به منفعت و ثروت نیست بلکه در تعاونی ها علاوه بر بهبود وضعیت زندگی و تامین نیاز اعضا، اهداف اجتماعی همچون عدالت، مسئولیت پذیری و همکاری گروهی نیز دنبال می شود. واژه «تعاون» در مفاهیم زیر به کار برده شده است؛
•    همکاری؛ به یکدیگر را یاری رساندن و مشارکت در جهت ارضای نیاز مشترک
•    کنش متقابل و پیوسته؛ که در جهتی یگانه صورت می گیرد.
•    خودیاری؛ و منتظر کمک دیگران ننشستن
•    همیاری؛ توفیق خود را در گرو موفقیت دیگران دانستن
•    مفهوم سازمانی؛ عملی که در داخل یک شرکت تعاونی صورت می گیرد.
•    کمک به دیگری؛ کلماتی چون معاون، اعانه، استعانت و مستعان بیانگر«تعاون» به معنای اخیر بکار گرفته می شوند.
 
تعاون در اسلام
در دین شریف اسلام تعاونی از دو منظر مورد توجه و تأکید قرار گرفته است؛
 اول مبانی اخلاقی و اعتقادی رویکرد تعاون است.
 و دوم از نظر فقهی نیز که مجوّز فعّالیت تعاونی‌ها صادر شده است. 
همچنین بخش تعاون در قانون های مصوب نظام جمهوری اسلامی ایران، به ویژه قانون اساسی جایگاه ویژه ای دارد. امروزه تقریباً غالب کشورهای جهان با موضوع تعاون مرتبط بوده، در پی گسترش و تقویت این بخش اقتصادی هستند. تعاون یک واژه ی مقدس است که با عنایت به توجه ویژه قرآن کریم به آن در نگرش اسلامی اهمیت زیادی دارد. مبحث تعاون و همکاری و دیگریاری به عنوان اصلی مهم برای بهبود امور، کاهش محدودیت ها و مشکل ها و ضمانت دهنده ی دوام و بقای انسان ها مورد توجه ادیان شریف الهی بوده و همواره به صورت های مختلف مورد تأکید قرار گرفته است. خالق مهربان در کتاب آسمانی قرآن مجید موضوع تعاون و همکاری مردم را مطرح کرده و مخلوقات خود را به همکاری در کارهای نیک و حسنه برمبنای تقوا و عصمت و پرهیز از همکاری در کارهای مشرکانه و گناه آلود دعوت نموده است. بر این اساس تعاون با دین مبین اسلام رابطه عمیقی دارد. در دین اسلام حاکمیت توحیدی در همه ی عرصه های حیات فردی و اجتماعی انسان، والاترین هدف به شمار می رود که تحقق آن در زندگی اجتماعی به این است که انسان همه را بنده خدا و خود را نیز عضوی از پیکره ی عظیم آن ها دانسته و در صورت تعارض یا تداخل منافع اجتماعی با منافع او، مصالح اجتماعی را بر منافع شخصی و گروهی ترجیح دهد که این اقتضای عقل سالم است. با مطالعه زندگی ائمه اطهار اصول تعاون به شرح زیر در سیره ی اجتماعی آنان مشاهده می شود؛ توجه به مشکلات آحاد جامعه، حمایت از مردم و تعجیل در تأمین نیازهای آن ها، تأمین نیازمندی های محرومان جامعه، پرهیز جامعه از غفلت نسبت به یکدیگر، ترویج روحیه مواسات، انفاق به فقرا و محرومان، مقدّم داشتن دیگران بر خویشتن، ترویج خدمات پنهان اجتماعی، تأمین امنیت روانی نیازمندان، توجه به نیازهای مالی خواص و رفع مشکلات آن ها.
 
تعاون در زندگی اجتماعی
با استناد به مبانی، هدف ها و ارزش‌های ملحوظ نظر در تعاون می‌توان گفت تعاون فرهنگ و شیوه کار و زندگی اجتماعی است. این اصول، اهداف و ارزش‌های مختص تعاون در همه جوامع بشری مورد پذیرش قرار گرفته و به صورت حرکتی جهانی درتمام کشورها علیرغم شیوهای متفاوت سیاسی و فرهنگی تعمیم یافته است از این رو اشاعه و تعمیق فرهنگ تعاون، کسب مهارت ها و توانائی به کاربردن روش های تعاونی در سطح جامعه تنها به مدد آموزش قابل تحقق می‌باشد. هر چند بر مبنای یافته های عقلی کار تعاون و دستاوردهای آن برای  سعادت جوامع بشری و مفاهیمی از قبیل؛ عدالت و هم افزایی اجتماعی و اقتصادی نسخه قابل قبولی است، اما ترویج فرهنگ تعاون در جوامع انسانی از جمله در جامعه اسلامی ایران تا اندازه ای با مشکلات همراه است. فرهنگ تعاون مانند هر مبحث دیگری، به آداب، سنت ها و شیوه های آن موضوع مربوط است.

 این که انسان ها در رفتار، سنت های اجتماعی و اقتصادی خود به اقدام ها، فعالیت ها و رفتارهایی برسند که شیوه جمعی کارکردن و به نفع جمع اندیشیدن را همواره مد نظر داشته داشته باشند، التزام به فرهنگ تعاون است. از طرفی چون جا گرفتن و جا انداختن یک فرهنگ امری دفعی و مقطعی نیست؛ خود به اساسی ترین شیوه ها برای ماندگاری نیازمند است. در قانون اساسی و در قالب اصل های چهل و سوم و چهل و چهارم تعاونی به صورت بخش اصیل و مهم در اقتصاد، کنار بخش دولتی و خصوصی بیان شده و از آن به عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای رشد اقتصادی و تأمین کنندة عدالت اجتماعی یاد شده است. تعاون بر اساس مبانی بنیادین اندیشه ی بشری از قبیل عدالت، آزادی، برابری و جمع‌گرایی استوار است. مبانی ارزشی که ریشه در فطرت پاک بشر و آرمان های تاریخی انسان دارد
 

تا این روح تعاون و تعهد در جامعه برقرار است کشور از آسیب مصون است

شما اى ملت مجاهد، در زیر پرچمى مى ‏روید که در سراسر جهان مادى و معنوى در اهتزاز است، بیابید آن را یا نیابید، شما راهى را مى‏روید که تنها راه تمام انبیا- علیهم سلام اللَّه- و یکتا راه سعادت مطلق است

پرتال امام خمینی(س): نگاه حضرت امام خمینی(س) به نقش  و جایگاه مردم به عنوان صاحبان کشور و انقلاب و نظام اسلامی،  تنها به پیروزی انقلاب و تشکیل نظام منحصر   نمی شود که اصلاح و تداوم و ماندگاری این میراث های گرانسنگ خود را هم به نقش مردم و روحیه تعاون و تعهد در جامعه وابسته می دانند و این امر که در قاموس اندیشه سیاسی امام خمینی(س) سرفصلی درخشان است، در جای جای آثارشان خود رانشان می دهد. اکنون و ضمن عرض تسلیت  بیست و پنجمین سالروز ارتحال آن وجود عزیز، فرازی از وصیت نامه سیاسی _ الهی امام راحل را عرضه می دارد: 

«شما اى ملت مجاهد، در زیر پرچمى مى ‏روید که در سراسر جهان مادى و معنوى در اهتزاز است، بیابید آن را یا نیابید، شما راهى را مى‏روید که تنها راه تمام انبیا- علیهم سلام اللَّه- و یکتا راه سعادت مطلق است. در این انگیزه است که همه اولیا شهادت را در راه آن به آغوش مى ‏کشند و مرگ سرخ را «احلى من العسل»  مى ‏دانند؛ و جوانان شما در جبهه‏ ها جرعه‏ اى از آن را نوشیده و به وجد آمده‏ اند و در مادران و خواهران و پدران و برادران آنان جلوه نموده و ما باید بحق بگوییم یا لیتنا کنّا معکم فنفوز فوزاً عظیماً. گوارا باد بر آنان آن نسیم دل آرا و آن جلوه شورانگیزو باید بدانیم که طرفى از این جلوه در کشتزارهاى سوزان و در کارخانه ‏هاى توانفرسا و در کارگاهها و در مراکز صنعت و اختراع و ابداع، و در ملت به طور اکثریت در بازارها و خیابانها و روستاها و همه کسانى که متصدى این امور براى اسلام و جمهورى اسلامى و پیشرفت و خودکفایى کشور به خدمتى اشتغال دارند جلوه‏ گر است.و تا این روح تعاون و تعهد در جامعه برقرار است کشور عزیز از آسیب دهر ان شاء اللَّه تعالى مصون است.» (صحیفه امام، ج‏21، ص:449و450 )

ونیز در فرازی دیگر چنین توصیه می کنند:

«ملت عزیز ایران توصیه مى ‏کنم که نعمتى که با جهاد عظیم خودتان و خون جوانان برومندتان به دست آوردید همچون عزیزترین امور قدرش را بدانید و از آن حفاظت و پاسدارى نمایید و در راه آن، که نعمتى عظیم الهى و امانت بزرگ خداوندى است کوشش کنید و از مشکلاتى که در این صراط مستقیم پیش مى‏ آید نهراسید که إن تَنْصروا اللَّه یَنْصُرْکم و یُثَبِّتْ اقدامَکم.

تعاون

... تعاونوا علی البر و التقوی و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان ( مائده / آیه 2 )

... در نیکوکاری و پرهیز، همکاری کنید نه در گناه و تجاوز و از خدای بترسید که او به سختی عقوبت میکند

هدف از« تعاون » همکاری فرد یا گروهی با دیگران است و تفاوت آن با «معاونت » در اینست که تعاون یعنی «کمک متقابل »  ولی معاونت تنها « کمک یکی به دیگری » است بنابراین می توان «تعاون » را همکاری متقابل و « معاونت » را یاری کردن دیگران تفسیر کرد .

تعاون زیربنایتمامی ادیان جهان است. به طوریکه بدون وجود تعاون « دین » مفهومی ندارد ، زیرا هدف از دین ایجاد همکاری و تجانس میان مردم است .

این آیه، یک اصل کلی " اسلامی " را بیان می کند و مسائل اجتماعی ، حقوقی ، اخلاقی و سیاسی را شامل می شود . بر اساس این اصل مسلمانان در کارهای نیک، تعاون و همکاری می کنند، اما همکاری در اهداف باطل، از نظر اسلام  جرم است .

اگر این اصل در اجتماعات اسلامی زنده شود و مردم بدون در نظر گرفتن مناسبات شخصی و نژادی و خویشاوندی با کسانی که در کارهای مثبت و سازنده گام برمی دارند، همکاری کنند و از همکاری کردن با افراد ستمگر در هر گروه و طبقه ای که باشند خودداری نمایند ، بسیاری از نابسامانی های اجتماعی سامان می یابد .

اگرچهدر نظر اول، هدف از فعالیتها وتوسعه تشکیلات تعاونی، دلایل اقتصادی ورفع نیازهای مادی افراد است اما تلاشهای تعاونی متکی بر اساس معنوی دقیقی است که موجبات همبستگی عمیق مردم را فراهم می سازد .

پس، ازآنجا که هدف اسلام تشکیل جامعه ای است که افراد در آن با مساعدت و همکاری یکدیگر مشکلات موجود را حل نمایند اصل"تعاون " به عنوان یکی از اصول مهم جامعه اسلامی به نظر می آید واجرای آن درجامعه نیازمند تلاش و مساعدتی همگانی است. بهتر است هریک ازما نیز با شرکت در امور تعاونی راهی نیکو را برای زندگی بهتر انتخاب نماییم.

تعاون و همکاری در سیره معصومین (علیهم السلام)

تعاون و همکاری در سیره معصومین (علیهم السلام)

تعاون به معنای «یکدیگر را یاری کردن» یا «یاری کردن برخی، برخی دیگر را» آمده است. (1)

جایگاه تعاون در اسلام

زیست اجتماعی از ضروریات زندگی بشری است که از فطرت او سرچشمه می گیرد و در برابر، تکروی و تنها زیستن، محکوم و منفور انسانهاست.
اسلام به عنوان یک آیین جامع که با فطرت انسان مطابقت دارد، رهبانیت و گوشه گیری را محکوم کرده و زندگی اجتماعی را برای پیروان خویش برگزیده، سپس به آنان دستور داده است که در زندگی دسته جمعی، همواره یکدیگر را بر کار نیک و تقوا یاری نمایند:
«تعاونوا علی البر و التقوی و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان» (2)
یکدیگر را برای تحقق نیکی و پاکی یاری نمایید و از همیاری نمودن بر گناه و تجاوز دوری بجویید.
«جالب توجه اینکه «بر» و «تقوا» هر دو در آیه ی فوق با هم ذکر شده اند. که یکی جنبه ی اثباتی دارد و اشاره به اعمال مفید است و دیگری جنبه ی نفی دارد و اشاره به جلوگیری از اعمال خلاف می باشد و به این ترتیب تعاون و همکاری باید هم در دعوت به نیکیها و هم در مبارزه ی با بدیها انجام گیرد. » (3)
روایات اسلامی نیز با عناوین مختلفی مسلمانان را به یاری یکدیگر فرا خوانده و در بعضی از امور، آن را واجب و ضروری دانسته است. امیر مؤمنان صلوات الله علیه در این باره فرموده است:
«من واجب حقوق الله علی عباده النصیحه بمبلغ جهدهم و التعاون علی اقامه الحق بینهم» (4)
از حقوق حتمی خدا بر بندگان، نصیحت و خیرخواهی در حد توان، و همکاری برای بر پایی حق در میان خودشان است.
از سوی دیگر تعاون وهمکاری در کارهای زشت، مورد نفرت اسلام است تا جایی که مرتکب آن را به دوزخ تهدید کرده است. بعلاوه، گفته شده است اینان در روز قیامت مشمول عذاب خدا خواهند بود تا خدا تکلیف سایر بندگان را تعیین فرماید سپس به کیفر آنان رسیدگی کند. امام صادق علیه السلام می فرماید:
«ان اعوان الظلمه یوم القیمه فی سرادق من نار حتی یحکم الله بین العباد» (5)
روز قیامت، دستیاران ستمگران، در سراپرده ای آتشین جای می گیرند تا خداوند میان بندگان داوری کند.

روحیه ی همکاری در معصومین (ع)

ائمه ی معصومین (ع) که دست پروردگان مکتب وحی اند، روحیه ی همکاری و تعاون را در حد اعلا دارا بودند و تا آنجا که از دست و زبانشان بر می آمد، هیچ گاه از کمک به کار نیک دریغ نداشتند. ایشان ضمن تقویت روحیه ی همکاری در اجتماع، خود نیز به اشکال مختلف، بدان اقدام می نمودند.
این خصلت گرانقدر را همه ی رهبران الهی دارا هستند، چنان که نقل شده:
حضرت ابراهیم علیه السلام وقتی شنید که لوط پیامبر (ع) به دست رومیان اسیر شده است به یاری او شتافت و او را آزاد ساخت. (6)
حضرت صادق علیه السلام این خصلت پیامبر (ص) را این گونه بیان می کند:
«ان رسول الله کان لا یسأله احد من الدنیا شیئا الا اعطاه» (7)
رسول خدا این گونه بود که هیچ کس چیزی از او نمیخواست مگر اینکه به او عطا می فرمود.
چنین سیره ی پسندیده ای در جانشینان واقعی آن بزرگوار نیز نمود فراوان داشت که به ترسیم برخی از نمونه های آن می پردازیم، به امید آنکه چراغی باشد فرا راهمان.

الف- در خانه

اولین قدم همکاری، در محیط با صفای خانواده برداشته می شود. پیشوایان معصوم علیهم السلام با اعضای خانواده ی خود کمال همکاری را داشتند و هیچ گونه ناهماهنگی در زندگی شان رخ نمی داد.
روزی رسول اکرم (ص) وارد منزل امیرمؤمنان علیه السلام شد. دید او و حضرت زهرا سلام الله علیها مشغول آسیا کردن غله هستند. پرسید:
کدام یک از شما خسته است؟ حضرت علی (ع) پاسخ داد ای پیامبر! فاطمه خسته است. حضرت به او فرمود: دخترم! برخیز. او برخاست و پیامبر (ص) به جای او به آسیا کردن پرداخت. (8)
یکی از همسران آن حضرت گوید:
«رسول اکرم (ص) به امور منزل رسیدگی می کرد تا وقت نماز، آن گاه به مسجد می رفت» (9)
عده ای امیرمؤمنان (ع) را دیدند که مقداری خرما خریده، در دستمالی بسته، به منزل می برد، اظهار داشتند: اجازه دهید این بسته را تا منزل شما حمل کنیم، آن حضرت ضمن امتناع از تحویل آن، فرمود:
«عیالوار در بردن نیازمندیهای منزل از دیگران شایسته تر است» (10)
آن حضرت با همسرش، فاطمه علیها السلام توافق کرده بودند که کارهای داخل منزل با فاطمه (س) و کارهای خارج با امام باشد. (11)

ب- در جامعه

پس از خانواده، نوبت به اجتماع می رسید که شاهد همکاریهای صمیمی رهبران معصوم خویش باشد. این گونه همکاریها بیشتر در قالب کمک رسانی فردی، اجتماعی، سیاسی، نظامی، اقتصادی و غیره انجام می گرفت.
1- فردی: درباره ی رسول اکرم (ص) نقل شده است: هر کس برای هر کاری به حضورش می رسید، برده بود یا آزاد، برمی خاست و حاجتش را روا می ساخت. (12)
پیش از بعثت در مکه، قحطی شد و ابوطالب - عموی پیامبر و بزرگ بنی هاشم - به سبب زیادی افراد تحت تکفل، در تنگنا قرار گرفت. رسول خدا (ص) نزد عموی دیگرش- عباس - رفت و به او گفت: برادرت - ابوطالب - عائله اش زیاد است، بیا با هم به او کمک کنیم تا مقداری از فشار زندگی او کم شود. عباس قبول کرد و با هم رفتند؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله علی علیه السلام، و عباس، جعفر را با خود به خانه بردند و بدین ترتیب دو نفر از عائله ی ابوطالب کم شد که خود، کمک قابل توجهی به زندگی آنها بود. (13)
جابربن عبدالله انصاری گوید:
«در یکی از جنگها، شترم از رفتن باز ماند تا رسول خدا (ص) - که آخر همه حرکت می کرد - به من رسید و شترم را به رفتن واداشت و به اتفاق، حرکت کردیم. در بین راه، پیامبر از زندگی ام پرسید، در پاسخ عرض کردم: بتازگی ازدواج کرده ام، پدرم نیز از دنیا رفته و وامی برعهده دارد، هفت خواهر نیز تحت تکفل دارم، آن حضرت فرمود: در مدینه نزد من بیا. پس از ورود به مدینه به محضرش شرفیاب شدم. آن حضرت بهای شترم را پرداخت و مقداری طلا نیز جهت خرج زندگی خود و خواهرانم عطا فرمود. هنگام چیدن خرما نیز تشریف آورد و وام را ادا کرد و به اندازه ی کفایت زندگی برایمان گذاشت. » (14)
شخصی نزد امام حسن مجتبی علیه السلام آمد و عرض کرد پدر و مادرم به فدایت! مرا در برآوردن نیازم کمک فرما. آن حضرت، زود برخاست و به کمکش شتافت. (15)