تعاون و همکاری در سیره معصومین (علیهم السلام)
تعاون به معنای «یکدیگر را یاری کردن» یا «یاری کردن برخی، برخی دیگر را» آمده است. (1)
اسلام به عنوان یک آیین جامع که با فطرت انسان مطابقت دارد، رهبانیت و گوشه گیری را محکوم کرده و زندگی اجتماعی را برای پیروان خویش برگزیده، سپس به آنان دستور داده است که در زندگی دسته جمعی، همواره یکدیگر را بر کار نیک و تقوا یاری نمایند:
«تعاونوا علی البر و التقوی و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان» (2)
یکدیگر را برای تحقق نیکی و پاکی یاری نمایید و از همیاری نمودن بر گناه و تجاوز دوری بجویید.
«جالب توجه اینکه «بر» و «تقوا» هر دو در آیه ی فوق با هم ذکر شده اند. که یکی جنبه ی اثباتی دارد و اشاره به اعمال مفید است و دیگری جنبه ی نفی دارد و اشاره به جلوگیری از اعمال خلاف می باشد و به این ترتیب تعاون و همکاری باید هم در دعوت به نیکیها و هم در مبارزه ی با بدیها انجام گیرد. » (3)
روایات اسلامی نیز با عناوین مختلفی مسلمانان را به یاری یکدیگر فرا خوانده و در بعضی از امور، آن را واجب و ضروری دانسته است. امیر مؤمنان صلوات الله علیه در این باره فرموده است:
«من واجب حقوق الله علی عباده النصیحه بمبلغ جهدهم و التعاون علی اقامه الحق بینهم» (4)
از حقوق حتمی خدا بر بندگان، نصیحت و خیرخواهی در حد توان، و همکاری برای بر پایی حق در میان خودشان است.
از سوی دیگر تعاون وهمکاری در کارهای زشت، مورد نفرت اسلام است تا جایی که مرتکب آن را به دوزخ تهدید کرده است. بعلاوه، گفته شده است اینان در روز قیامت مشمول عذاب خدا خواهند بود تا خدا تکلیف سایر بندگان را تعیین فرماید سپس به کیفر آنان رسیدگی کند. امام صادق علیه السلام می فرماید:
«ان اعوان الظلمه یوم القیمه فی سرادق من نار حتی یحکم الله بین العباد» (5)
روز قیامت، دستیاران ستمگران، در سراپرده ای آتشین جای می گیرند تا خداوند میان بندگان داوری کند.
این خصلت گرانقدر را همه ی رهبران الهی دارا هستند، چنان که نقل شده:
حضرت ابراهیم علیه السلام وقتی شنید که لوط پیامبر (ع) به دست رومیان اسیر شده است به یاری او شتافت و او را آزاد ساخت. (6)
حضرت صادق علیه السلام این خصلت پیامبر (ص) را این گونه بیان می کند:
«ان رسول الله کان لا یسأله احد من الدنیا شیئا الا اعطاه» (7)
رسول خدا این گونه بود که هیچ کس چیزی از او نمیخواست مگر اینکه به او عطا می فرمود.
چنین سیره ی پسندیده ای در جانشینان واقعی آن بزرگوار نیز نمود فراوان داشت که به ترسیم برخی از نمونه های آن می پردازیم، به امید آنکه چراغی باشد فرا راهمان.
روزی رسول اکرم (ص) وارد منزل امیرمؤمنان علیه السلام شد. دید او و حضرت زهرا سلام الله علیها مشغول آسیا کردن غله هستند. پرسید:
کدام یک از شما خسته است؟ حضرت علی (ع) پاسخ داد ای پیامبر! فاطمه خسته است. حضرت به او فرمود: دخترم! برخیز. او برخاست و پیامبر (ص) به جای او به آسیا کردن پرداخت. (8)
یکی از همسران آن حضرت گوید:
«رسول اکرم (ص) به امور منزل رسیدگی می کرد تا وقت نماز، آن گاه به مسجد می رفت» (9)
عده ای امیرمؤمنان (ع) را دیدند که مقداری خرما خریده، در دستمالی بسته، به منزل می برد، اظهار داشتند: اجازه دهید این بسته را تا منزل شما حمل کنیم، آن حضرت ضمن امتناع از تحویل آن، فرمود:
«عیالوار در بردن نیازمندیهای منزل از دیگران شایسته تر است» (10)
آن حضرت با همسرش، فاطمه علیها السلام توافق کرده بودند که کارهای داخل منزل با فاطمه (س) و کارهای خارج با امام باشد. (11)
1- فردی: درباره ی رسول اکرم (ص) نقل شده است: هر کس برای هر کاری به حضورش می رسید، برده بود یا آزاد، برمی خاست و حاجتش را روا می ساخت. (12)
پیش از بعثت در مکه، قحطی شد و ابوطالب - عموی پیامبر و بزرگ بنی هاشم - به سبب زیادی افراد تحت تکفل، در تنگنا قرار گرفت. رسول خدا (ص) نزد عموی دیگرش- عباس - رفت و به او گفت: برادرت - ابوطالب - عائله اش زیاد است، بیا با هم به او کمک کنیم تا مقداری از فشار زندگی او کم شود. عباس قبول کرد و با هم رفتند؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله علی علیه السلام، و عباس، جعفر را با خود به خانه بردند و بدین ترتیب دو نفر از عائله ی ابوطالب کم شد که خود، کمک قابل توجهی به زندگی آنها بود. (13)
جابربن عبدالله انصاری گوید:
«در یکی از جنگها، شترم از رفتن باز ماند تا رسول خدا (ص) - که آخر همه حرکت می کرد - به من رسید و شترم را به رفتن واداشت و به اتفاق، حرکت کردیم. در بین راه، پیامبر از زندگی ام پرسید، در پاسخ عرض کردم: بتازگی ازدواج کرده ام، پدرم نیز از دنیا رفته و وامی برعهده دارد، هفت خواهر نیز تحت تکفل دارم، آن حضرت فرمود: در مدینه نزد من بیا. پس از ورود به مدینه به محضرش شرفیاب شدم. آن حضرت بهای شترم را پرداخت و مقداری طلا نیز جهت خرج زندگی خود و خواهرانم عطا فرمود. هنگام چیدن خرما نیز تشریف آورد و وام را ادا کرد و به اندازه ی کفایت زندگی برایمان گذاشت. » (14)
شخصی نزد امام حسن مجتبی علیه السلام آمد و عرض کرد پدر و مادرم به فدایت! مرا در برآوردن نیازم کمک فرما. آن حضرت، زود برخاست و به کمکش شتافت. (15)
جایگاه تعاون در اسلام
اسلام به عنوان یک آیین جامع که با فطرت انسان مطابقت دارد، رهبانیت و گوشه گیری را محکوم کرده و زندگی اجتماعی را برای پیروان خویش برگزیده، سپس به آنان دستور داده است که در زندگی دسته جمعی، همواره یکدیگر را بر کار نیک و تقوا یاری نمایند:
«تعاونوا علی البر و التقوی و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان» (2)
یکدیگر را برای تحقق نیکی و پاکی یاری نمایید و از همیاری نمودن بر گناه و تجاوز دوری بجویید.
«جالب توجه اینکه «بر» و «تقوا» هر دو در آیه ی فوق با هم ذکر شده اند. که یکی جنبه ی اثباتی دارد و اشاره به اعمال مفید است و دیگری جنبه ی نفی دارد و اشاره به جلوگیری از اعمال خلاف می باشد و به این ترتیب تعاون و همکاری باید هم در دعوت به نیکیها و هم در مبارزه ی با بدیها انجام گیرد. » (3)
روایات اسلامی نیز با عناوین مختلفی مسلمانان را به یاری یکدیگر فرا خوانده و در بعضی از امور، آن را واجب و ضروری دانسته است. امیر مؤمنان صلوات الله علیه در این باره فرموده است:
«من واجب حقوق الله علی عباده النصیحه بمبلغ جهدهم و التعاون علی اقامه الحق بینهم» (4)
از حقوق حتمی خدا بر بندگان، نصیحت و خیرخواهی در حد توان، و همکاری برای بر پایی حق در میان خودشان است.
از سوی دیگر تعاون وهمکاری در کارهای زشت، مورد نفرت اسلام است تا جایی که مرتکب آن را به دوزخ تهدید کرده است. بعلاوه، گفته شده است اینان در روز قیامت مشمول عذاب خدا خواهند بود تا خدا تکلیف سایر بندگان را تعیین فرماید سپس به کیفر آنان رسیدگی کند. امام صادق علیه السلام می فرماید:
«ان اعوان الظلمه یوم القیمه فی سرادق من نار حتی یحکم الله بین العباد» (5)
روز قیامت، دستیاران ستمگران، در سراپرده ای آتشین جای می گیرند تا خداوند میان بندگان داوری کند.
روحیه ی همکاری در معصومین (ع)
این خصلت گرانقدر را همه ی رهبران الهی دارا هستند، چنان که نقل شده:
حضرت ابراهیم علیه السلام وقتی شنید که لوط پیامبر (ع) به دست رومیان اسیر شده است به یاری او شتافت و او را آزاد ساخت. (6)
حضرت صادق علیه السلام این خصلت پیامبر (ص) را این گونه بیان می کند:
«ان رسول الله کان لا یسأله احد من الدنیا شیئا الا اعطاه» (7)
رسول خدا این گونه بود که هیچ کس چیزی از او نمیخواست مگر اینکه به او عطا می فرمود.
چنین سیره ی پسندیده ای در جانشینان واقعی آن بزرگوار نیز نمود فراوان داشت که به ترسیم برخی از نمونه های آن می پردازیم، به امید آنکه چراغی باشد فرا راهمان.
الف- در خانه
روزی رسول اکرم (ص) وارد منزل امیرمؤمنان علیه السلام شد. دید او و حضرت زهرا سلام الله علیها مشغول آسیا کردن غله هستند. پرسید:
کدام یک از شما خسته است؟ حضرت علی (ع) پاسخ داد ای پیامبر! فاطمه خسته است. حضرت به او فرمود: دخترم! برخیز. او برخاست و پیامبر (ص) به جای او به آسیا کردن پرداخت. (8)
یکی از همسران آن حضرت گوید:
«رسول اکرم (ص) به امور منزل رسیدگی می کرد تا وقت نماز، آن گاه به مسجد می رفت» (9)
عده ای امیرمؤمنان (ع) را دیدند که مقداری خرما خریده، در دستمالی بسته، به منزل می برد، اظهار داشتند: اجازه دهید این بسته را تا منزل شما حمل کنیم، آن حضرت ضمن امتناع از تحویل آن، فرمود:
«عیالوار در بردن نیازمندیهای منزل از دیگران شایسته تر است» (10)
آن حضرت با همسرش، فاطمه علیها السلام توافق کرده بودند که کارهای داخل منزل با فاطمه (س) و کارهای خارج با امام باشد. (11)
ب- در جامعه
1- فردی: درباره ی رسول اکرم (ص) نقل شده است: هر کس برای هر کاری به حضورش می رسید، برده بود یا آزاد، برمی خاست و حاجتش را روا می ساخت. (12)
پیش از بعثت در مکه، قحطی شد و ابوطالب - عموی پیامبر و بزرگ بنی هاشم - به سبب زیادی افراد تحت تکفل، در تنگنا قرار گرفت. رسول خدا (ص) نزد عموی دیگرش- عباس - رفت و به او گفت: برادرت - ابوطالب - عائله اش زیاد است، بیا با هم به او کمک کنیم تا مقداری از فشار زندگی او کم شود. عباس قبول کرد و با هم رفتند؛ رسول خدا صلی الله علیه و آله علی علیه السلام، و عباس، جعفر را با خود به خانه بردند و بدین ترتیب دو نفر از عائله ی ابوطالب کم شد که خود، کمک قابل توجهی به زندگی آنها بود. (13)
جابربن عبدالله انصاری گوید:
«در یکی از جنگها، شترم از رفتن باز ماند تا رسول خدا (ص) - که آخر همه حرکت می کرد - به من رسید و شترم را به رفتن واداشت و به اتفاق، حرکت کردیم. در بین راه، پیامبر از زندگی ام پرسید، در پاسخ عرض کردم: بتازگی ازدواج کرده ام، پدرم نیز از دنیا رفته و وامی برعهده دارد، هفت خواهر نیز تحت تکفل دارم، آن حضرت فرمود: در مدینه نزد من بیا. پس از ورود به مدینه به محضرش شرفیاب شدم. آن حضرت بهای شترم را پرداخت و مقداری طلا نیز جهت خرج زندگی خود و خواهرانم عطا فرمود. هنگام چیدن خرما نیز تشریف آورد و وام را ادا کرد و به اندازه ی کفایت زندگی برایمان گذاشت. » (14)
شخصی نزد امام حسن مجتبی علیه السلام آمد و عرض کرد پدر و مادرم به فدایت! مرا در برآوردن نیازم کمک فرما. آن حضرت، زود برخاست و به کمکش شتافت. (15)
